Uyum Sağlayan Trader Ayakta Kalır (Bölüm-I): Duygusal Kontrol

Coffee Break Letters #018 - 06.08.2024

---

Herkese merhaba,

Bu yazı dizisinin ana fikri, Darwin'in ünlü sözünden ilham aldı.

"En güçlü olan değil, en akıllı olan değil, değişime en iyi ayak uyduran hayatta kalır."

Darwin'in doğal olayları açıklamak için kullandığı bu söz, bence finansal piyasalarda da benzer şekilde geçerli. En çok sermayeye sahip olan her zaman kazanmıyor. En karmaşık stratejileri uygulayan da daima başarıya ulaşamıyor. Peki, kim kazanıyor? Değişen koşullara en çabuk uyum sağlayabilen yatırımcı, uzun vadede hep bir adım önde oluyor bana göre.

Piyasa, karmaşık ve değişken bir ortam. Asla sabit bir görünüm sergilemiyor. Bir an bakıyorsunuz her şey yolunda, ertesi gün dünya altüst olmuş. Ekonomi bir gecede değişiyor, siyasi-jeopolitik gelişmeler aniden ortaya çıkıyor, yeni teknolojiler piyasaya giriyor, yatırımcıların duygu durumu sürekli dalgalanıyor.

Peki, nasıl başarılı olacağız bu piyasada? Sizlerle, kendi perspektifimden birkaç öneriyi kısa maddeler halinde paylaşmak istiyorum. Bu maddeleri özenle ve dikkatle okuyun. Çünkü bu kısa notlar, son 5 yılın süzgecinden geçerek bugüne gelen tecrübelerdir. Aşağıda okuyacağınız bu maddeleri, kendim için aldığım notlar olarak değerlendirebilirsiniz.

Farklı bölümler halinde tamamlayacağım bu yazıya, ilk kısım olan “Duygusal Kontrol” ile başlayalım.

Duyguların Kontrolü

Trader'lık, belki de dünyada en çok ne yaptığı bilindiği sanılan, ancak aslında dışarıdan bakanlarca en az anlaşılan mesleklerden biri. Bir mesleği yapmaya niyetlenenlerin sadece %10'unun başarılı olduğu başka bir iş kolu daha olduğunu sanmıyorum. Birçok meslekte farklı zorluklar olduğunun farkındayım. Proje yöneticisi olarak çalıştığım ve kendi şirketimi yönettiğim dönemlerde de çeşitli zorluklarla baş etmek durumunda kaldım. Ancak trader'lıkta, özellikle belirli bir seviyeye gelene kadar yönetmeniz gereken zorluklar bambaşka bir boyutta. Sürdürülebilir bir başarı için hem kendi duygularınızı dizginleyebilmeli, hem de piyasanın nabzını tutabilmelisiniz. Herkes panik yaparken sakin kalabilmeli ya da tam tersi, herkes çılgınca alım yaparken temkinli davranabilmelisiniz. Bana göre duygusal kontrol konusunu trading'de başarının belki de en kritik unsurlarından biri. Bu konuda aşağıda sıraladığım maddelerin her birinin kişiye özel olduğunu ve herkes için farklı kontrol mekanizmaları geliştirilebileceğini unutmayın. Bu maddeleri bir kez oyup geçmenin size hiç bir faydası olmayacaktır. Her madde üzerinde durup ve kendi özelinizde detaylıca düşünmek gerekir. Hadi başlayalım:

1. Kişisel Farkındalık

Burası her şeyin başladığı nokta. Öncelikle kendi duygularını tanıman gerekiyor. Trading’i meslek olarak yaparken kendini nasıl hissediyorsun? Trading’i yarı zamanlı yaparken kendini nasıl hissediyorsun? Heyecanlı mı, gergin mi, korkmuş mu? Bu işi severek mi yapıyorsun yoksa saf para kazanma arzusuyla mı? Heyecana, adrenaline bağımlı mısın, yoksa bu duyguları sürecin bir parçası olduğu için mi kabul ediyorsun? Dur ve bu duyguları fark et. Her işlem öncesi ve sonrası duygularını not et. Zamanla hangi duyguların, hangi şartlarda seni nasıl etkilediğini göreceksin.

2. "FOMO" Kontrolü

"Fırsatı Kaçırma Korkusu" yani FOMO, en tehlikeli duygulardan biri. Herkes alım yaparken sen de dayanamayıp alım yapma isteği duyabilirsin. Ama unutma, çoğunluk her zaman haklı değildir. Haftalık ve günlük planına sadık kal ve sadece o planı trade et.

3. Kayıp Korkusu

Kayıplar, trading'in bir parçası, önce bunu kabul et. Bu maddeye çok önem veriyorum çünkü yıllardır gördüğüm kadarıyla insanın kişiliğinin trader olmasını engellediği en önemli maddelerden birisi bu madde. Bazı insanlar yapısı gereği para kaybetmeyi kabul edemiyor. Bunun için onları asla suçlayamam. Bunun yetişme şartlarından, kazanma zorluğuna kadar benim bilemeyeceğim birçok nedeni olabilir. Ama bu duygu insanın içinde olduğu sürece de trader olma isteği nafile bir çaba olarak kalıyor.

Ben para kayıplarını üçe ayırıyorum:

-Bilgisizlik nedeniyle gelen kayıplar: Bu maddeyi detaylandırmaya gerek yok. Bunlar piyasaya yeni gelen ve ezbere işlem yapanların yaşadığı kayıplar.

-Aptalca yapılan hatalar ile gelen kayıplar: Bunlar belirli bir seviyeye getirdiğin sistem kurallarını çiğnediğin, disiplinden uzaklaştığın için yaptığın hatalar.

- Sistem gereği yapılan işlemler ile gelen kayıplar: Trading bir kayıp-kazanç oranı oyunudur. Sistem gereği stop olarak yaptığın kayıp dünyanın en doğal kaybıdır. Bu işin maliyetidir. Restoranda yediğin yemeğin masana gelene kadarki maliyetiyle aynı şeydir.

Bilgisizlikle veya aptalca yapılan her kayıp, bilinçli, doğru yolda yürüyen, gerçek bir trader adayı için öğrenme fırsatıdır. Bunu değerlendir. Kaybettiğinde "Tüm paramı geri almalıyım" düşüncesine kapılmak ise sonun başlangıcıdır.

4. Öğrenirken Sabırlı Olmak

Öğrenme süreci zaman alır. Benim için ilk aşama 5 yıl sürdü ama hala öğrenmeye devam ediyorum. Bazı konuları hemen kavrayamayabilirsin, bu normal. Önemli olan vazgeçmemek ve her gün küçük de olsa bir adım atmak. Sürekli öğrenmeyi bir yaşam tarzı haline getir.

5. İşlem Açarken Sabırlı Olmak

Bazen en iyi hareket, hiçbir şey yapmamaktır. Piyasada sürekli bir şeyler yapmak zorunda değilsin. Doğru fırsatı beklemek, ani ve düşünmeden kararlar vermekten daha iyidir.

6. Rutin Oluşturmak

Piyasaların durumu ne olursa olsun uyandığın dakikadan itibaren haftaiçi ve haftasonu için bir rutin oluştur ve çok elzem bir durum olmadıkça bu rutini bozma. Rutinde kalmak iyidir.

7. Fiziksel Sağlık

İyi uyku ki bu bende pek yok, düzenli egzersiz ve sağlıklı beslenme, duygusal dengeyi korumana yardımcı olur. Yorgunken, stres altındayken ve duygularını yönetemeyecek bir durumda olduğunu hissettiğin zamanlarda trade etmekten kaçın.

8. Piyasa Psikolojisi

Sadece kendi duygularını değil, piyasanın genel ruh halini de anlamaya çalış. Piyasa aşırı iyimser olduğunda temkinli ol, aşırı kötümser olduğunda fırsatları kolla.

9. Başarılarını Kutla, Ama Abartma

Büyük bir kazanç elde ettiğinde bunu kutla, ama "Artık her şeyi çözdüm" düşüncesine kapılma. Hepimiz insanız ve bu duyguya ben de çok fazla kapıldım. Aşırı özgüven sonucunda açtığım pozisyonların totalde sonu hep zararla bitti.

10. Kayıpların Kabulü

Özellikle öğrenme aşamasında kayıplar olacak, bu normal. Kendini suçlama veya cezalandırma. Bunun yerine, "Bu kayıptan ne öğrenebilirim?" diye sor. Kayıplarını kabul et ama kendini yıpratma. O kayıpla yaşayarak ilerlemeyeceğini aklından çıkarma.

11. Meditasyon

Günlük 10-15 dakikalık meditasyon, duygusal kontrolünü geliştirmene yardımcı olup, stresli anlarda daha sakin kalmanı sağlayabilir. Meditasyondan kastım sadece kelime anlamı değil. Sabah kalkıp ılık bir duş almak. Ardından sevdiğin bir müzik eşliğinde bir fincan kahve ile güne hazırlanmakta bir meditasyondur. Kendi meditasyon şeklini bul.

12. Aile Fertleri ve Yakın Çevre

Çoğu insan gibi, yakın aile fertleri ve çevrenizdeki dostlarınız da 'trader' olmanın tam olarak ne anlama geldiğini kavrayamayacaklar. Onlara, bu mesleğin ciddi bir iş olduğunu, kendine özgü zorlukları, uyulması gereken rutinleri ve disiplinleri olduğunu anlatman önemli. Ancak, kazanç ve kayıplarını ayrıntılı bir şekilde paylaşmana gerek yok. Düşün ki, özel bir şirkette çalışırken her akşam eve gelip 'Bugün şu kadar para kazandım' ya da 'Bu kadar kaybettim' demek yerine, genel olarak iş gününün nasıl geçtiğinden bahsedersin ya. Aynı şekilde, kimsenin senin detaylı istatistiklerini bilmesine gerek yok. Yinede yaptığın işle ilgili merak ettikleri konular olacaktır. İyi niyetle nasıl gittiğini soracaklardır. Bu durumda, sonuçlardan ziyade süreç ve deneyimlerin hakkında konuşman daha uygun olacaktır.

13. Trading Günlüğü

Her işlemini, nedenini, sonucunu not et. Ayda bir otur, bu notları gözden geçir. Hatalarından ders çıkar, başarılarını analiz et. Gerekiyorsa bu analizler ve istatistiklerden çıkardığın sonuçlar ile sisteminde ince ayarlar yap.

14. Duygu Günlüğü

Her gün kapanış öncesi ve sonrası duygularını yaz. Zamanla hangi durumların seni nasıl etkilediğini göreceksin. Bu, kendini daha iyi tanımana yardımcı olacak ve trading sonuçlarını tahmin edemeyeceğin kadar olumlu etkileyecek.

15. Büyük Resim

Tek bir işleme veya güne takılıp kalma. Uzun vadeli hedeflerini hatırla. Bu, günlük dalgalanmalardan daha az etkilenmeni sağlayacak.

16. Duygusal Tetikleyiciler

Bu madde benim çok önem verdiğim maddelerden biri. Hangi durumlar seni daha çok etkiliyor? Büyük kayıplar mı, sürekli küçük kayıplar mı? Kardan zarar etmek mi? yoksa bir hisseyi erken satıp olası büyük karları kaçırmak mı? Bunları belirle ve bu durumlara özel stratejiler geliştir. Oluşturmaya çalıştığın trade sisteminin temel yapıtaşlarından biri bu sorulara vereceğin cevaplarda gizli.

17. Profesyonel Yardım

Eğer yukarıda sıraladığım duygularını kontrol etmekte gerçekten zorlanıyorsan, bir psikoloğa danışabilirsin. Ama bence bu konuda seni çok daha iyi anlayacak ve yardımcı olabilecek kişi daha önce aynı yollardan geçmiş deneyimli bir traderdır. Böyle biri varsa ona ulaşmaya çalış. Bazen dışarıdan bir göz, çok kolay bir şekilde bizim göremediğimiz şeyleri fark etmemize yardımcı olur. Trading psikolojisi ile ilgili kitapları mutlaka oku. Çok faydasını göreceksin.

Yazımın başında da belirttiğim gibi bu 17 madde benim kendime notlarım ve her maddenin uygulanabilmesi için üzerinde çok çalışıldı ve hala çalışılıyor. Duygusal kontrol bir gecede kazanılan bir yetenek değil. Zaman ve pratik gerektiriyor. Ama bu konuda ustalaştıkça, sadece trading'de değil, hayatın diğer alanlarında da daha olumlu sonuçlar alacağınızı göreceksiniz.

Bu yazının devamında ikinci bölüm olarak “Risk Yönetimi” konusunda aldığım notları toparlayıp, sizinle paylaşmayı planlıyorum.

Sevgiler,

Çağan

---

Okuduğunuz için teşekkür ederim. Bu gönderi ve “Trading & Life” platformu herkese açıktır, paylaşıp bu platformu destekleyebilir ve yeni içeriklerden haberdar olmak için ücretsiz abone olabilirsiniz...”